Ψηλαφίζοντας προς ΡΟΥΠΟΥ

Γειά σας και από εμένα... 

 

Θα ήθελα να παραθέσω κάποια τμήματα από ένα κειμενάκι που είχα γράψει λίγο μετά τις εκλογές του Ιουνίου... (http://maga.gr/2012/05/22/psilafizontas-to-dilimma/)

 

Είχα πει τότε ότι, "οι κοινωνίες είναι πολύπλοκα και δυναμικά σύνολα. Μέσα τους γίνονται πάμπολλες διεργασίες. Από αυτές, άλλες γίνονται αντιληπτές και αξιολογούνται από τους κυβερνώντες (ή από όποιον ενδιαφέρεται να τις μελετήσει) ενώ άλλες είναι «μυστικές», «υπόκωφες».

Κινητήριες δυνάμεις που κρατούν μια κοινωνία σε συνοχή και της επιτρέπουν να λειτουργεί ικανοποιητικά είναι η εξασφάλιση των στοιχειωδών, έστω, αναγκών τουλάχιστον για την ευρεία πλειοψηφία των μελών της, η αίσθηση της ασφάλειας – ότι, δηλαδή, δεν θα υπάρξει κάποιο δυσάρεστο / καταστροφικό γεγονός στο μέλλον και ιδιαίτερα στο άμεσο – καθώς και η προοπτική της συνέχισης της και στις επόμενες γενιές. Όταν αυτά ατονούν, επιδεινώνονται ή εκλείπουν, μια κοινωνία μπορεί να εξακολουθήσει να έχει συνοχή και να μπορεί να λειτουργεί, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα, εφόσον είναι κοινή συνιστώσα των μελών της η ελπίδα ότι όλα αυτά θα αποκατασταθούν πλήρως ή έστω σε μεγάλο βαθμό. Τελευταία λύση ώστε να διατηρηθεί μια κοινωνία σε κάποιο επίπεδο συνοχής και λειτουργικότητας είναι ο φόβος. Ο απτός φόβος της απόλυσης, της πείνας, της κατάρρευσης των προσωπικών συνθηκών της ζωής του κάθε ενός  και η αφηρημένη, αν και εξίσου δυσάρεστη, αίσθηση του ότι θα χαθεί το τραίνο της ανάπτυξης και του κοινού συμφέροντος, μια κάποια ευκαιρία για να διασωθεί ότι είναι δυνατό να διασωθεί. Ο φόβος όμως, είναι γνωστό, έχει πολύ μικρή ‘ωφέλιμη’ διάρκεια…

 

Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία που έχει απολέσει την έννοια του ικανοποιητικού βιοτικού επιπέδου, αφού, πλέον, αν και παραμένει αξιοζήλευτο ακόμα και σήμερα εν συγκρίσει με αυτό του Κονγκό, το βιοτικό επίπεδο της χώρας μας έχει πάρει βουτιά τα τελευταία τρία χρόνια, με τις μεγάλες & απότομες συρρικνώσεις των μισθών, των συντάξεων αλλά και με την κατακρήμνιση του τζίρου των μικρεμπόρων.  Για τον εφιάλτη της ανεργίας ας μην σχολιάσω… Σημειωτέον, μισθωτοί, συνταξιούχοι και μικρέμποροι αποτελούν την πλειοψηφία των εργαζομένων στη χώρα μας…

Όσο δε για την αίσθηση της ασφάλειας – της σταθερότητας – αυτή έχει μετατραπεί σε μια εφιαλτικά ρευστή αίσθηση ανασφάλειας αφού όλοι μας, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό, έχουμε χάσει την αίσθηση – ή την ψευδαίσθηση αν προτιμάτε – ότι μπορούμε να ορίζουμε την καθημερινότητα μας... Και πώς να μην την έχουμε χάσει, όταν κοιμόμαστε τη μια μέρα γνωρίζοντας ότι δουλεύουμε στην Χ εταιρία με μισθό Ψ και όταν ξυπνάμε την επόμενη μαθαίνουμε ότι η εταιρία που δουλεύουμε εξαγοράστηκε από τη Ζ και ότι ο μισθός μας είναι πια τα ¾ του Ψ, μέχρι νεωτέρας ή, ακόμα χειρότερα, κάποια στιγμή η εταιρία μπορεί να βάλει λουκέτο και να μείνουμε έωλοι στη μέση μιας κρίσης που όμοια της είχε να δει ο τόπος πολλές δεκαετίες.

 

Για τη διαχρονικότητα, δεν θα σχολιάσω καν. Ποια διαχρονικότητα? Ποιο  μέλλον, εδώ που τα λέμε? Το μέλλον που διαφαίνεται ότι δεν θα είναι ικανό να διασφαλίσει την αξιοπρέπεια του κάθε ενός από τα μέλη της κοινωνίας, την αξιοπρέπεια που, όπως έχουμε μάθει, αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα μας?

 

Άρα τι μένει? Η ελπίδα και ο φόβος…"

Πάρακάτω, έλεγα τότε:

 

"Η επομένη των εκλογών έφερε το εξής δίλλημα:

«Μνημόνιο και ευρώ ή καταγγελία μνημονίου και δραχμή».

 

Δεν αντιλήφθηκα γιατί να το φέρει, αφού κανένα από τα τρία κόμματα που έλαβαν διερευνητική εντολή δεν ισχυρίστηκε ότι η μονομερής καταγγελία των μνημονίων είναι στις προθέσεις του.

Το παραπάνω ψευτοδίλημμα αποτελεί μια προέκταση του ερωτήματος «ευρώ ή δραχμή». Η ερώτηση «ευρώ ή δραχμή» είναι όμως άλλη μια ερώτηση ξύλινη, μην πω βλακώδης, και σίγουρα άνευ ουσίας, αφού, ερωτηθείς αυτό το ερώτημα δεν μπορεί άνθρωπος στα συγκαλά του να απαντήσει «δραχμή». Η απάντηση όμως σε αυτό το ερώτημα, όποια και αν είναι εν τέλει για τον κάθε ένα, είναι άσχετη με τις συνθήκες που βιώνουμε στην Ελλάδα του 2012. 

 

Καταρχήν, θα ήθελα να επισημάνω ποιοι είναι αυτοί που θέτουν αυτό το ανούσιο και βλακώδες ψευτοδίλημμα:

Είναι αυτοί που, αν θυμάστε, έβαλαν snipers στις οροφές [!!!] κατά την παρέλαση της 25ης Μαρτίου λες και ζούμε στη Χιλή του 1970, είναι αυτοί που στέρησαν τρείς φορές από τον κόσμο το δικαίωμα της διαμαρτυρίας, φλομώνοντας όλο το κέντρο της Αθήνας με χημικά δακρυγόνα, είναι αυτοί που τέσσερις φορές μας διαβεβαίωσαν ότι τα εκάστοτε μέτρα που θα εφάρμοζαν θα ήταν τα τελευταία.

Επιπλέον, είναι αυτοί που, όχι μόνο δεν προσπάθησαν να αποσοβήσουν τη λαίλαπα που έβλεπαν ότι έρχεται από τις ενέργειες ενός προσώπου που αποδείχθηκε ακατάλληλο για την πρωθυπουργία της χώρας, είτε εσωκομματικά είτε ως αντιπολίτευση, αλλά του εξασφάλισαν κιόλας βουλευτικό αξίωμα μετά τις τελευταίες εκλογές.

 

Τέλος, είναι αυτοί που βγήκαν και μας έτριψαν στα μούτρα ότι ‘μαζί τα φάγαμε’, αποσκοπώντας στην σύναψη ενός άτυπου κοινωνικού συμβολαίου βγαλμένου από τους ελεεινότερους και βρωμερότερους πολιτικούς αποπάτους και στην επακόλουθη ηθική νομιμοποίηση των ολέθριων μέτρων που ήξεραν ότι θα ακολουθούσαν.

 

Όλοι θέλουμε τη χώρα μας καβάλα στο άλογο. Δεν μπορεί να είναι αυτό το ερώτημα. Το ερώτημα είναι τι μπορεί να γίνει ώστε η παραμονή μας στο ευρώ να εξακολουθήσει να είναι εφικτή. Μάλιστα, σε δεύτερο χρόνο, θα πρέπει να αποφασιστεί αυτό όχι μόνο για εμάς αλλά και για τις υπόλοιπες χώρες που το χρησιμοποιούν. Αυτό όμως είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο.

 

Είναι γεγονός ότι, αυτή τη στιγμή, το καρότο που μας παρουσιάζουν μοιάζει πολύ με το μαστίγιο. Όταν το καρότο μοιάζει τόσο πολύ με μαστίγιο, πρέπει το μαστίγιο να πάρει μια εικόνα πολύ χειρότερη από αυτή που έχει ως μαστίγιο, να προστεθούν καρφιά και αγκίστρια, να γίνει μεγαλύτερο το λουρί, κάτι τέλος πάντων…

 

Φαίνεται ότι, υπάρχει μια ιδεολογική [?] παράταξη – όχι κομματική ή μόνο ελληνική αλλά πανευρωπαϊκή – που εκφράζει μια συγκεκριμένη τάση βάσει της οποίας  προτείνεται ότι το ευρώ πρέπει να είναι ένα ‘σκληρό’ νόμισμα έναντι του δολαρίου. Το ‘σκληρό’ ευρώ είναι , έμπρακτα, συνυφασμένο με τη δημοσιονομική λιτότητα, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά για τους λαούς όλων των χωρών της Ευρώπης, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό για τον κάθε ένα.

 

Η πολιτική του σκληρού ευρώ αποτελεί μια σημαντική παράμετρο προκειμένου να αξιολογηθεί η θέση της χώρας μας στο ευρώ. Δεν θα μπορούσε κανείς να παραβλέψει την τάση αυτή, πόσω μάλλον όταν επί σειρά ετών αποτελούσε, και αποτελεί  ίσως ακόμα, την κατευθυντήρια  παράμετρο στην χάραξη της πολιτικής του ευρώ. Ένα δημοσιονομικό στοίχημα για τους λαούς της Ευρώπης είναι κατά πόσο οι πολιτικοί και όσοι άλλοι μπορεί να διαμορφώνουν πολιτική μέσω των πολιτικών ή ανεξάρτητα από αυτούς, κάνουν την ανάγκη φιλοτιμία και αλλάξουν γραμμή πλεύσης μετά τις εκλογές σε διάφορες χώρες της Ευρώπης αλλά και κατόπιν της έκδηλης δυσαρέσκειας των λαών, η οποία δεν εκδηλώνεται απαραιτήτως και μόνο στις κάλπες αλλά μπορεί να εκδηλώνεται και με διάφορους άλλους τρόπους και σε διάφορους άλλους χώρους. Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσε σαφώς να γίνει κάποια σημαντική διευθέτηση και για την περίπτωση της χώρας μας. Όλοι αντιλαμβανόμαστε ότι η περίπτωση της χώρας μας χρήζει ιδιαίτερης προσοχής ως προς τους χειρισμούς, τόσο από εμάς όσο και από το ΔΝΤ, την τρόϊκα και τη Γερμανία, αφού, αν σπάσει ένας κρίκος τότε ολόκληρη η αλυσίδα καθίσταται άχρηστη. Ένας κρίκος μπορεί να σπάσει από τουλάχιστον δύο – όχι από μια – αντίρροπες δυνάμεις που ασκούνται η κάθε μια στο αντίθετο άκρο του. Αν, όμως, υπάρξει πραγματική διάθεση από όλες τις πλευρές ώστε να εξυπηρετηθεί το χρέος της Ελλάδας με ρεαλιστικό τρόπο, χωρίς να χρειαστεί να γονατίσουν όλοι οι Έλληνες δίχως μάλιστα να υπάρχει και κάποιο διαφαινόμενο αποτέλεσμα για αυτούς, η κουβέντα περί αλυσίδας είναι περιττή.

 

Αν οι αντιδράσεις των πολιτών των χωρών της Ευρώπης είναι ικανές να μεταβάλουν το πολιτικο κλίμα στην Ευρώπη και αναγκάσουν τις ηγεσίες να αναθεωρήσουν τις δημοσιονομικές τακτικές τους,  τότε μπορεί η λύση στο πρόβλημα μας να είναι ποιο εύκολη από όσο φανταζόμαστε. Σε αντίθετη περίπτωση, ακόμα και αν εξακολουθήσει να ισχύει η πολιτική του σκληρού ευρώ, θα πρέπει η χώρα μας να δει πόσο μπορεί να τραβήξει τον κρίκο της χωρίς να σπάσει την αλυσίδα. Θεωρώ ότι, ως τώρα δεν έχει γίνει αυτή η δοκιμή. Καιρός λοιπόν να γίνει, αν χρειαστεί, σωστά ει δυνατόν. Βέβαια, από την άλλη, κάθε προσπάθεια εμπεριέχει και το ενδεχόμενο αποτυχίας. Δεν μπορεί όμως κάποιος να μην προσπαθεί υπό το φόβο της αποτυχίας, αλλά μπορεί να είναι συνετός στις κινήσεις του και προσεκτικός. Μέχρι εδώ, αναφέρομαι στην ελπίδα της ελληνικής κοινωνίας ότι μπορεί να υπάρξει ένα περιθώριο δημοσιονομικής ανάκαμψης η οποία – εύλογα – θα έχει ως επακόλουθο κάποια βελτίωση των συνθηκών στη χώρα και θα επιτρέψει στο μέσο έλληνα να ατενίζει το μέλλον του με κάποια αισιοδοξία."

και συνέχιζα:

"Αν, παρόλα αυτά, δεν προκύψει ευνοϊκό αποτέλεσμα αλλά τελικά πάμε να ‘υλοποιήσουμε τις «δεσμεύσεις» της χώρας μας με «υπευθυνότητα»’ και συνεχίσουν ως έχουν τα πράγματα, τότε all bets are off, που λένε και στο χωριό μου…

 

Η κατάσταση αυτή, αν δεν υπάρξουν αλλαγές, είναι φανερό ότι δεν μπορεί να είναι βιώσιμη. Ακόμα και αν θεωρήσουμε ότι δεν θα υπάρξουν έντονες κοινωνικές αναταραχές, καταδικάζει την κοινωνία της Ελλάδας σε ένα σπιράλ ύφεσης και μιζέριας, έναν ουροβόρο όφι αθλιότητας που θα φέρει το βιοτικό επίπεδο εκατομμυρίων ελλήνων σε μετακατοχικές συνθήκες επί πολλές δεκαετίες. Στο σημείο αυτό παίζει ο φόβος του άγνωστου ως δομικό στοιχείο συνοχής της κοινωνίας. Είναι εκεί που κάποιος προτιμά το γνωστό καρότο / μαστίγιο από το άγνωστο, που – με τις ευλογίες του κατεστημένου – φαντάζει με τρομερό μαστίγιο γεμάτο καρφιά και αγκίστρια. Εν τέλει, που ξέρει κανείς, μπορεί και να είναι κιόλας, αλλά η ευκολία με την οποία κάποιοι το παρουσιάζουν ως τέτοιο δεν μπορεί παρά να προβληματίζει. 

 

Ωστόσο, ο φόβος είναι κάτι που δεν μπορεί να επηρεάζει τις αποφάσεις μιας κοινωνίας στο διηνεκές… Εδώ έρχεται το άλλο ενδεχόμενο, που είναι το στύλωμα των ποδιών και η έξοδος μας από το ευρώ.

Ένα τρίτο ενδεχόμενο, το οποίο δεν πρέπει να παραβλέπουμε, είναι να μας δείξουν οι άλλοι την πόρτα της εξόδου, εφόσον με το πέρασμα του χρόνου θα έχουν εξασφαλίσει τις ικανές και αναγκαίες συνθήκες ώστε να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα. Στυμμένη λεμονόκουπα που λέμε…

Σε περίπτωση εξόδου μας από το ευρώ υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, δεν μπορώ να ξέρω τι έχω να περιμένω. Τα νερά είναι άγνωστα και θαμπά… Οι αστάθμητοι παράγοντες είναι πάμπολλοι και καθιστούν την εξαγωγή σοβαρών συμπερασμάτων πρακτικά αδύνατη.

 

Από τη μια, η ζωή διδάσκει ότι, κάθε τέλος εποχής μπορεί να γίνει εφαλτήριο μιας νέας αρχής. Από την άλλη, η κατάσταση της χώρας δεν προοιωνίζει κάτι αισιόδοξο. Φαίνεται ότι τα δεκανίκια χρειάζονται.

Το ρίσκο θα είναι μεγάλο, είτε προτιμήσει κανείς να παραμείνει σε ένα ευρώ της εξαθλίωσης είτε προτιμήσει να φύγει από ένα ευρώ της εξαθλίωσης. Ακόμα και τα ΜΜΕ, διεθνή & εγχώρια, δεν μπορούν να αποτελέσουν σημείο αναφοράς αφού για κάθε άρθρο που παρουσιάζει την Ελλάδα μετά το ευρώ ως κόλαση, υπάρχει άλλο ένα που καταδεικνύει σημαντικές μεσοπρόθεσμες ευκαιρίες.

Εν τέλει,  όπως είπα και προηγουμένως, δεν γνωρίζω καν αν αποτελεί επιλογή μας ή όχι η έξοδος από αυτό το σισύφειο μαρτύριο στο οποίο είμαστε εγκλωβισμένοι, εφόσον δεν λασκάρει κάποιος το λουρί της νεοφιλελεύθερης λιτότητας. Αν μπορούμε να το υπομένουμε  για πάντα, τότε θα μπορούμε να είμαστε εντός του ευρώ. Αν όχι, στο τέλος θα βγούμε και η έξοδος μας θα είναι τότε προϊόν αγανάκτησης και όχι υπολογισμού. Όλοι, φαντάζομαι, μπορούμε να αντιληφθούμε τη διαφορά μιας κίνησης που γίνεται κατόπιν υπολογισμού και με ψυχραιμία και μιας κίνησης που γίνεται υπό το καθεστώς έντασης και φόρτισης. 

 

Μπορεί κανείς να πει ότι, οι συνθήκες θα είναι διαφορετικές αν αποφασιστεί ότι το ευρώ παύσει να είναι βιώσιμο και όλες οι χώρες γυρίσουν η κάθε μια στο εθνικό της νόμισμα, διαφορετικές αν φύγουμε από μόνοι μας και παραμείνει το ευρώ στις υπόλοιπες και διαφορετικές να μας φύγουνε και παραμείνει το ευρώ.

 

 Τέτοιου είδους συζητήσεις δεν μπορεί παρά να είναι δυσάρεστες. Γράφοντας αυτά νοιώθω ότι χορεύω στον τάφο της ενωμένης ευρώπης. Αλλά και η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πρέπει  να ξεκινήσει να λειτουργεί ως ομοσπονδία, όπως ευαγγελίζεται ότι είναι ή ότι θέλει να γίνει, και όχι κατά τον τρόπο που λειτουργεί μέχρι τώρα, ο οποίος είναι αποθαρρυντικός, αφού δεν παρέχει κανένα εχέγγυο ρεαλιστικής & ουσιαστικής στήριξης στα μέλη της.

 

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ο αντίκτυπος που όλα αυτά θα έχουν στις διεθνείς αγορές.  Αν κρίνει κανείς από τις αντιδράσεις των χρηματιστηρίων σε κάθε μικρής ή μεσαίας βαρύτητας γεγονός που αξιολογείται ως αντίθετο προς τα συμφέροντα των μετόχων τους, είναι πολύ πιθανό ακόμα και το ενδεχόμενο κατάρρευσης τους σε περίπτωση που γίνει κάτι τόσο ριζικό όσο η έξοδος μιας χώρας από το ευρώ. Περί του ενδεχόμενου αυτού συνηγορούν και οι πάμπολλες κρίσεις που έχουν μετακυλήσει τα χρηματιστήρια στις κοινωνίες, αφού δεν υπάρχουν μηχανισμοί προστασίας του θεσμού του χρηματιστηρίου από τις ορέξεις των αγορών.

 

Όσοι προκρίνουν την πρόταση της ‘υπεύθυνης’ αντιμετώπισης της κρίσης από τη χώρα μας, και δη από τους πολίτες της,  προσπαθούν να περάσουν ένα μήνυμα του τύπου ‘όλοι μαζί να βάλουμε πλάτη’.

Ναι! Καλά…

 

Ένα όλοι μαζί, αλλά χωρίς αυτούς που έχουν χάσει τη δουλειά τους και από πάνω βλέπουν το επίδομα ανεργίας να ψαλιδίζεται.

 

Ένα όλοι μαζί χωρίς όμως τους χαμηλοσυνταξιούχους, που η ΔΕΗ τους έκοψε την παροχή μέσα στο καταχείμωνο επειδή δεν είχαν να πληρώσουν το απαράδεκτο χαράτσι που μας επιβλήθηκε.

 Ένα όλοι μαζί, χωρίς τους χρόνια άρρωστους, που βλέπουν το σύστημα υγείας – έστω και αυτό που είχαμε μέχρι πρόσφατα – να καταρρέει αμετάκλητα.

 

Ένα όλοι μαζί, χωρίς τους νέους εργαζόμενους, που εργάζονται ίσα ίσα για να λαμβάνουν ένα μισθό χαρτζιλίκι.

 

Ακόμα, ένα όλοι μαζί με κάποιους που κατέχουν πολλά χωρίς να μπορούν να τεκμηριώσουν τον τρόπο που τα απέκτησαν απόντες, κρυμμένους καλά σε πριβέ off-shore παραδείσους.

 

Η περίσταση είναι πραγματικά δύσκολη, και δεν βλέπω πως μπορεί να επιλυθεί με αίσιο αποτέλεσμα από τις εγχώριες πολιτικές δυνάμεις αφού τα δύο μεγάλα κόμματα έχουν αποδείξει πολλάκις ότι είναι ανίκανα να διαχειριστούν την περίσταση, ενώ δεν έχει εμφανιστεί και κάποιος άλλος που να πείθει απόλυτα ότι είναι σε θέση να κυβερνήσει με αξιοπιστία και υπευθυνότητα. Το μεγάλο μας στοίχημα φαίνεται να είναι η έγκαιρη αλλαγή νοοτροπίας των ευρωπαίων σχετικά με το ευρώ και τη λιτότητα. Με τον τρόπο αυτό, μπορεί η κυβέρνηση που (φαντάζομαι ότι) θα συσταθεί μετά τις εκλογές, να έχει στα χέρια της έναν αυτόματο πιλότο επαναδιαπραγμάτευσης των όρων των μνημονίων. Για κάτι καλύτερο, ειδικά αυτοί που έχουν δοκιμαστεί, δεν φαίνεται να είναι άξιοι. Ελπίζω μόνο να μην είναι και τόσο ανίκανοι ώστε ακόμα και αυτή η αβάντα να αχρηστευθεί στα χέρια τους…"

Τελικά ομως φαίνεται ότι είναι τόσο άχρηστοι...

Υπό το πρίσμα ότι δεν είναι τόσο άχρηστοι, υποστήριζα πως "διαφαίνεται ότι θα ήταν συνετότερο να επιδείξουμε λίγη ακόμα υπομονή, ώστε να παραμείνουμε σε ένα νόμισμα που όμως κάθε μέρα χάνει και μέρος της αρχικής του αίγλης και σε μια ένωση για την οποία κάθε μέρα είμαστε όλο και περισσότερο αβέβαιοι για το κατά πόσο είναι ικανή να λειτουργήσει σωστά και να υποστηρίξει τα μέλη της αντί να εκμεταλλεύεται την ανάγκη τους. Κάθε μέρα πρέπει να βρίσκουμε μέσα μας νέους λόγους – και νέους φόβους – ώστε να μπορούμε να υποστηρίζουμε την κατάσταση που βιώνουμε, και πάντα υπό το πρίσμα και την προσδοκία μιας ταχείας βελτίωσης των συνθηκών της ζωής μας. Όμως, λέγοντας ότι θα πρέπει να κάνουμε υπομονή δε σημαίνει ότι θα πρέπει να εξακολουθούμε να πριμοδοτούμε με την ψήφο μας παρατάξεις που έχουν αποδείξει επανειλημμένως την ανικανότητα τους. Αυτό δεν είναι επίδειξη υπομονής αλλά ας κρίνει ο κάθε ένας ένδειξη τι πνευματικής κατάστασης είναι. Εν τέλει, το να κάνει κανείς το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα δεν μπορεί παρά να είναι ένδειξη παραλογισμού. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι η υπομονή έχει και τα όρια της.
 

Θέλω να πω πως θα πρέπει να γίνει αντιληπτό σε όλους όσους λαμβάνουν τις αποφάσεις ότι, οι λαοί πολεμάνε όχι για το περαιτέρω κέρδος ανά μονάδα προϊόντος, ούτε για να καπελώσουν τις υπεραξίες των ανταγωνιστών τους. Πολεμάνε για το δικαίωμα τους στην αξιοπρέπεια. Υπό αυτή την έννοια, ας κάνουμε στις επόμενες εκλογές ο κάθε ένας μας αυτό που θεωρεί σωστό, με τα αυτιά κλειστά σε ορθολογιστικές νουθεσίες ανθρώπων που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το προσωπικό τους συμφέρον και ας μην εγκλωβιζόμαστε σε απάνθρωπα διλήμματα.
 

Και αν δεν μας έχει μείνει τίποτε άλλο, τουλάχιστον ας μας μείνει το προνόμιο να κοιτάμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη χωρίς να θέλουμε να τον φτύσουμε."

...ακόμα πιστεύω στο  δικαίωμα  μου για μια αξιοπρεπή ζωή...  όμως, πλέον, οι νέοι λόγοι και οι νέοι φόβοι που μου γεννήθηκαν κατά τους τρεις τελευταίους μήνες με κάνουν να σκέφτομαι ότι ίσως αυτό μου το δικαίωμα δεν συμβαδίζει με τη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης...

Παναγιώτης Σινόπουλος